Sistemik otoimmün hastalıklar genelolarak tip 3 aşırı duyarlılık örneği olan hastalıklardır. Dolayısı ile vaskülit, glomerülonefrit ve artrit az ya da çok bu grup hastalıklarda saptanan ortak klinik bulgulardır. Bu grup hastalıkların bir diğer özelliği ise çoğunda hastalık tablosunun tetiğini çekenin antinükleer antikorlar olmasıdır. Bu grup hastalıkta aynı anda çok sayıda otoantikor bir arada bulunabilirse de temel hastalık tablosu antinükleer antikorlar tarafından oluşturulur. Örneğin SLE’de artrit, vaskülit ve glomerülonefrit gibi tip 3 aşırı duyarlılık reaksiyonu örneklerini çok iyi taşır ve hepsinden antinükleer antikorlar sorumludur; ancak unutulmamalıdır ki SLE’de antifosfolipit antikorlar, derinin bazal membranına karşı, trombositler, lenfositler ve eritrositiere karşı gibi çok sayıda otoantikoru da barındırır. Antinükleer antikorlar ve neden oldukları hastalıklara ait bilinmesi gereken (tanıya yardımcı olarak kullanılan antinükleer antikor alt tipleri içinde önemli) tablo 4-8’de görülmektedir.
Sistemik lupus eritematozus (SLE)
2500 kişide bir izlenen, K/E oranı 9/1 olan bir hastalıktır. Her yaşta izlenebilirse de 20-30’lu yaşlar en sık başlangıç yaşıdır. Akut, sinsi veya kronik olabilir; devamlı ya da relapslarla seyredebilen, deri, eklem, böbrek ve seröz membranıarı sıklıkla tutan, febril bir hastalıktır. HLADR2, DR3 SLE’lu hastalarda en sık saptanan doku tipleridir.
SLE’ deki visseral lezyonların çoğu nekrotizan vaskülit temel patolojisi ile gelişir ve klasik olarak endojen bir antijen olan ANA’lara karşı gelişen bir “tip 3” aşırı duyarlılık reaksiyonudur.
| Antijen, antikor ve otoimmun hastalıklar | ||
| Antijenin natürü | Antikor | Ağırlıkla düşündürdüğü hastalık |
| Doğal DNA | Anti-çift iplikli DNA | SLE |
| Küçük nükleer ribonükleoprotein partiküllerinin çekirdek proteinine karşı | Anti-Sm (Smith) | SLE |
| Ribonükleoprotein (RMP) | U1RNP | Mikst bağ dokusu hastalığı |
| Histonlar (H2A-H2B) DNA kompleksi | Anti-Histon | İlaçla oluşan LE |
| Ribonükleoprotein (RNP) | SS-A (Ro) | Sjögren sendromu (ve SLE) |
| Ribonükleoprotein (RNP) | SS-B (La) | Sjögren sendormu |
| DNA topoizomeraz 1 | Scl-70 | Skleoderma |
| PM-Scl | Polimiyozit / Skleroderma beraberliği | |
| Sentromrik proteinler | Antisentromer | Lokalize skleroderma (CREST) |
| Histidil-tRNA sentetaz | JO-1 | İnflamatuar miyopatiler |
| Tanı amaçlı kullanılırken unutulmaması gereken ANA’un sensitivitesinin yüksek, fakat spesifikliğinin düşük olgudur.Normal kişilerin %5-15’inde ve pek çok diğer otoimmün hastalıkta da ANA pozitifliği gözlenebilir. Bu nedenle tanı amaçlı olarak yukarıdaki tabloda yer alan ANA alt tipleri kullanılır.– Otoimmün hastalıklar kadınlarda sıktır.– Bir otoimmün hastalığı olan bir kişide bir başka otoimmün hastalığın gelişme olasılığı yüksektir.– Otoimmün hastalıklar genellikle akut öldüren değil kronik hastalıklardır.– Uzun süreli immünsüpressif tedaviye gerek duyarlar; bu nedenle zamanla tabloya çok sayıda tedaviye bağlı komplikasyon eklenir. | ||
SLE için tipik saptanan çift iplikli DNA ve daha spesifik olan (anti-sim ith antikorlar olarak) testlerle saptanırlar.
Bunlara ek olarak SS-A (anti-Ro) SLE’de %50’nin üstünde bir sıklıkla saptanır ve neonatal lupustan sorumludur.
Hastalarda ek olarak eritrosit, lenfosit ve trombositlere karşı gelişen otoantikarlar ve antifosfolipid antikorlar saptanabilir. Bunlar tipik olarak “tip 2” aşırı duyarlılık reaksiyonun bir örneğidir.
SLE’ye sık eşlik eden otoimmün hastalıklar
● Anti-fosfolipit sendrom
● Otoimmün tiroidit
● Otoimmün hepatit
● Primer biliyer siroz
ANA’lar sitoplazması bulunan sağlam hücreye girip nükleusa hasar veremez. Ne zaman hasarlı hücrenin (sitoplazmasını kaybetmiş, parçalanmış) genetik materyali kana girerse ve burada ANA ile karşılaşır ise dolaşan kan içinde antijen-antikor kompleksieri oluşur. Nükleuslarda kromatin paterni gevşer ve tipik olarak homojenöz LE cismi (hemotoksilen cisimler) görünümünü alır.
Dolaşan kanda nötrofiller ve makrofajlar tarafından LE cisimlerinin fagositozu ile lupus hücreleri oluşur ki bunlar SLE’lu olguların %70 inde saptanır ve tanıda kullanılır.