GENEL BAKTERİYOLOJİ
Bakteriler prokaryotik hücrelerdir
Gram (+) bakterilerde hücre duvarı içermeyen formlara protoplast, gram (-) bakterilerde ise sferoplast denir. Vejetatif form ise aktif olarak çoğalan bakteriye verilen isimdir.
Bakterilerde çevre şartlarına en dirençli form spor, en dayanıksız form ise vejetatif form’dur.
Fagosite edilen bakterilerin öldürülmesinde kullanılan enzimler:
1- Süperoksit radikalleri
2- Hidrojen peroksit
3- Lizozomal enzimler
4- Miyeloperoksidazlar
5- Hidroksil radikalleri
NÜKLEUS
Bakterilerde bir tek kromozomdan ibaret bir nükleus vardır.
Bakterilerdeki kromozomun yapısı esas olarak çift iplikçikli çembersel DNA molekülünden ibarettir. Sadece sipiroket grubunda yer alan Borrelia’nın (B.burgdorferi-Lyme hastalığı ve B. Hermsii) genomu ve plazmidi lineer (doğrusaldır). Ökaryotik kromozom ise lineerdir.
Ökaryotik kromozomdan farklı olarak bakteri kromozomunda intron ve histon bulunmaz.
Bakteri nükleusunda kromozomun etrafında bir nükleoplazma ve bunu çevreleyen bir nükleus zarı da yoktur.
Bakterilerde kromozom bir ucu ile hücre zarında bir noktaya bağlı bulunmaktadır (Mezozom).
Bazı bakterilerde küçük bir DNA molekülü ekstrakromozomal olarak bulunur. Bunlara plazmid adı verilir.
Plazmidler genellikle antibiyotik direnci ile bağlantılı genleri (R faktörlerini) taşırlar.
SİTOPLAZMA
Sitoplazmada ökaryotik hücrelerde rastlanan endoplazmik retikulum, golgi kompleksi ve mitokondri bulunmaz.
Bakteri sitoplazmalarında görülen başlıca granüller:
Glikojen granüller
Lipid granüller
Babes Ernest granülleri (Difteri- polimetafosfattan oluşan metakromatik cisimler)
Elementer kükürt granülleri
Sitoplazma içerisinde submikroskopik partiküllerden en önemlisi ribozomlardır.
Hücre RNA’sının yaklaşık %80’i ribozomlarda bulunur.
Prokaryot ribozomları 50s ve 30s ribozomal subünitten oluşmuş 70s ribozomlardır. Ökaryotta 80S (60S+40S) ribozom bulunmasına rağmen ökaryotun mitokondriumunda 70S ribozom bulunur.
HÜCRE ZARI
Bakterilerin ana enerji sistemi olan elektron transport sistemi hücre membranındadır.
Hücre zarı belli noktalarda bakteri hücresinin içerisine doğru katlantılar ile uzanarak mezozom adı verilen yapıları oluşturur. Mezozom septal ya da lateral olabilir. Septal mezozom hücrenin bölünme yeri ve kromozom replikasyon bölgesidir. Lateral mezozom ise sporun geliştiği bölge ve plazmidin replikasyon bölgesidir.
Ökaryotik hücre zarı sterol (kolesterol) içerirken prokaryotik hücre zarında (mycoplazma hariç) sterol bulunmaz.
Hücre membranının osmotik basınç ayarlanmasında önemli rolü vardır.
Hücre membranının hidroliz yapan enzimleri (beta-laktamaz gibi) periplazmik aralıkta bulunur. Periplazmik aralık sedece Gram (-) bakterilerde bulunur.
Kemotaksis ve diğer duyusal olaylar için gerekli reseptörleri bulundururlar.
HÜCRE DUVARI
Hücre duvarı mikoplazmalar dışında tüm prokaryotlarda bulunur.
Hücre duvarının kalınlığı Gram (-)’lerde daha incedir.
Hücre duvarının hem Gram (-) ve hem de Gram (+)’lerde sağlamlık ve direnci veren peptidoglikan (mürein) tabakası bulunur.
Peptidoglikan polimerleri 4 aminoasitten, benzer halkalarla N-asetil glikozamin ve N-asetil müramik asitten oluşurlar.
Bakterilerin peptidoglikan tetrapeptidi yapısında:
L- Alanin (Çoğunlukla ilk aminoasit)
D- Glutamat
D- Alanin
L- Lizin veya diaminopimelik asit yer alır.
Gram (+) bakterilerde peptidoglikan tabakası daha kalındır ve serolojik yöntemlerle reaksiyon verebilen teikoik asit içerir.
Gram (+) bakterilerin yüzey antijenitesini sağlayan teikoik asit’tir.
Gram (-)’lerde hücre duvarını dış membran denilen karmaşık bir membran çevirir.
Dış membran Gram (-) bakterilerde peptidoglikan tabakasından daha kalındır, lipoprotein ve lipopolisakkarit yapısındadır
Lipopolisakkarit katmanı toksiktir ve bakterilerin endotoksinini oluşturur.
Lipopolisakkarit kısım hapten niteliğinde O antijenlerini de içerir. O antijenine IgM tipi antikor gelişir.
Gram (-)’lerdeki lipoprotein katman ile peptidoglikan arasında periplazmik aralık bulunur.